Değerlendirmelerde kullanan gereçler genel olarak standart ve gayriresmî araçlar olarak ikiye ayrılır. Standart ölçek her bireye aynı biçimde uygulanır ve sonuçları aynı şekilde hesaplanır. Bu yüzden standart ölçeklerin objektif (yani nesnel) olduğunu düşünebiliriz. Gayriresmî ölçekler ise konuşma terapistinin kişisel algılarına ve yorumlarına bağlıdır. O yüzden bu açıdan daha sübjektif (yani öznel) olduğunu düşünebiliriz. Ama burada unutulmaması gereken nokta şu, konuşma terapistleri alanlarında uzman kişilerdir ve onların algıları ve yorumları yıllarca sürmüş eğitim ve deneyimlere dayanmaktadır. Yani gayriresmî ölçekler de değerlidir.
Standart ölçekler yıllarca süren araştırmalara ve toplanan çok sayıda veriye dayanmaktadır. Konuşma terapisi alanı ülkemizde nispeten yeni bir alan olduğu için birçok başka ülkede olduğu kadar standart ölçeğimiz bulunmamaktadır. Ama son yıllarda bu açıdan çok yol kat ettiğimiz ve standart testlerin sayısının her geçen yıl arttığı ortadadır. Bu noktada standart testlerin önemine eğilmek istiyorum. Standart testler hem farklı terapistlerin uygulamalarını karşılaştırmak hem de aynı terapistin farklı zamanlarda yaptığı uygulamaları kıyaslamak açısından yararlıdır. Ayrıca, standart testler terapistlerin daha kapsamlı değerlendirmeler yapmasına yardımcı olur çünkü bu tarz testler çok sayıda araştırma sayesinde hazırlanmış olan ve bu nedenle de turnayı tam gözünden vuran testlerdir. Bu testler, bir terapistin kendi yarattığı gayriresmî ölçekten çok daha hızlı uygulanıp istenilen konuda tam olarak bilgi verebilir.
İki tip standart ölçek vardır. Bunlardan birincisine ‘Standart Kıyas Ölçekleri’ diyebiliriz çünkü bunlar bireyin sonuçlarını yaşıtlarının aynı ölçekten aldığı sonuçlarla karşılaştırır. Diğerine ise ‘Standart Kıstas Ölçekleri’ diyebiliriz çünkü bu ölçekler, araştırmacıların belirlemiş olduğu bir noktaya bireyin varıp varamadığına bakar. Sizlere bir örnek vereyim. Diyelim ki dil güçlüğü çekmekte olan bir çocuğumuz var. Bu çocuğun sözcük dağarcığını inceleyeceğiz. ‘Standart Kıyas Ölçeği’ kullanırsak bu bize bizim çocuğun yaşıtlarına nazaran daha az mı yoksa çok mu kelime bildiğini gösterir. ‘Standart Kıstas Ölçeği’ kullanırsak bu bize bizim çocuğumuzun bu yaşta bilmesi gereken kelimeleri bilip bilmediğini gösterir.
Gayriresmî ölçekler, standart ölçekler gibi araştırmacılar tarafından hazırlanmış ve değiştirilmesi yasak senaryoları veya materyalleri olan ölçekler değillerdir. Benim üzerinde durmak istediğim gayriresmî ölçek örneği dinamik testtir. Dinamik testler bireylerin öğrenme ve becerilerini geliştirebilme yetilerini ölçer. Özellikle standart ölçeklerin uygun olmadığı durumlarda (ör. Çift Dilli Çocuklarda Dil Güçlüğü) dinamik testler çok faydalıdır. Dinamik testte önce bireylerin becerileri hakkında bir fikir edinilir. Ardından konuşma terapisti eksik bulunan bir beceri ile ilgili bir çalışma yaptırır. Çalışmanın üzerinden kısa bir süre geçtikten sonra bu eksik beceri tekrar değerlendirilir ve birey bu beceride bir gelişme gösteriyor mu tartılır. Sizin de tahmin edebileceğiniz gibi dinamik testler zaman alırlar ve sübjektif (yani öznel) oldukları bir gerçektir. Gene de bence çok faydalı ve bilgilendiricidirler.
Değerlendirmelerde kullanan gereçler genel olarak standart ve gayriresmî araçlar olarak ikiye ayrılır. Standart ölçek her bireye aynı biçimde uygulanır ve sonuçları aynı şekilde hesaplanır. Bu yüzden standart ölçeklerin objektif (yani nesnel) olduğunu düşünebiliriz. Gayriresmî ölçekler ise konuşma terapistinin kişisel algılarına ve yorumlarına bağlıdır. O yüzden bu açıdan daha sübjektif (yani öznel) olduğunu düşünebiliriz. Ama burada unutulmaması gereken nokta şu, konuşma terapistleri alanlarında uzman kişilerdir ve onların algıları ve yorumları yıllarca sürmüş eğitim ve deneyimlere dayanmaktadır. Yani gayriresmî ölçekler de değerlidir.
Standart ölçekler yıllarca süren araştırmalara ve toplanan çok sayıda veriye dayanmaktadır. Konuşma terapisi alanı ülkemizde nispeten yeni bir alan olduğu için birçok başka ülkede olduğu kadar standart ölçeğimiz bulunmamaktadır. Ama son yıllarda bu açıdan çok yol kat ettiğimiz ve standart testlerin sayısının her geçen yıl arttığı ortadadır. Bu noktada standart testlerin önemine eğilmek istiyorum. Standart testler hem farklı terapistlerin uygulamalarını karşılaştırmak hem de aynı terapistin farklı zamanlarda yaptığı uygulamaları kıyaslamak açısından yararlıdır. Ayrıca, standart testler terapistlerin daha kapsamlı değerlendirmeler yapmasına yardımcı olur çünkü bu tarz testler çok sayıda araştırma sayesinde hazırlanmış olan ve bu nedenle de turnayı tam gözünden vuran testlerdir. Bu testler, bir terapistin kendi yarattığı gayriresmî ölçekten çok daha hızlı uygulanıp istenilen konuda tam olarak bilgi verebilir.
İki tip standart ölçek vardır. Bunlardan birincisine ‘Standart Kıyas Ölçekleri’ diyebiliriz çünkü bunlar bireyin sonuçlarını yaşıtlarının aynı ölçekten aldığı sonuçlarla karşılaştırır. Diğerine ise ‘Standart Kıstas Ölçekleri’ diyebiliriz çünkü bu ölçekler, araştırmacıların belirlemiş olduğu bir noktaya bireyin varıp varamadığına bakar. Sizlere bir örnek vereyim. Diyelim ki dil güçlüğü çekmekte olan bir çocuğumuz var. Bu çocuğun sözcük dağarcığını inceleyeceğiz. ‘Standart Kıyas Ölçeği’ kullanırsak bu bize bizim çocuğun yaşıtlarına nazaran daha az mı yoksa çok mu kelime bildiğini gösterir. ‘Standart Kıstas Ölçeği’ kullanırsak bu bize bizim çocuğumuzun bu yaşta bilmesi gereken kelimeleri bilip bilmediğini gösterir.
Gayriresmî ölçekler, standart ölçekler gibi araştırmacılar tarafından hazırlanmış ve değiştirilmesi yasak senaryoları veya materyalleri olan ölçekler değillerdir. Benim üzerinde durmak istediğim gayriresmî ölçek örneği dinamik testtir. Dinamik testler bireylerin öğrenme ve becerilerini geliştirebilme yetilerini ölçer. Özellikle standart ölçeklerin uygun olmadığı durumlarda (ör. Çift Dilli Çocuklarda Dil Güçlüğü) dinamik testler çok faydalıdır. Dinamik testte önce bireylerin becerileri hakkında bir fikir edinilir. Ardından konuşma terapisti eksik bulunan bir beceri ile ilgili bir çalışma yaptırır. Çalışmanın üzerinden kısa bir süre geçtikten sonra bu eksik beceri tekrar değerlendirilir ve birey bu beceride bir gelişme gösteriyor mu tartılır. Sizin de tahmin edebileceğiniz gibi dinamik testler zaman alırlar ve sübjektif (yani öznel) oldukları bir gerçektir. Gene de bence çok faydalı ve bilgilendiricidirler.